Współczesne funkcje wschodniopruskich pałaców i dworów w kontekście rozwoju zrównoważonej turystyki dziedzictwa
DOI:
https://doi.org/10.24917/20801653.393.5Słowa kluczowe:
dwory, dziedzictwo, pałace, turystyka dziedzictwa, turystyka zrównoważona, zrównoważony rozwójAbstrakt
Artykuł ma na celu z jednej strony analizę funkcji pełnionych współcześnie przez wschodnio- pruskie rezydencje wiejskie (pałace i dwory), które znajdują się na obszarze Polski, a z drugiej – identyfikację możliwości i barier związanych z wykorzystaniem ich potencjału w kreowaniu zrównoważonych produktów turystycznych. Punktem wyjścia jest przegląd literatury poświęconej zrównoważonej turystyce dziedzictwa. Wyróżniono cztery kluczowe filary rozwoju tej turystyki: stabilność ekonomiczną, odpowiedzialność środowiskową, sprawiedliwość i równowagę społeczną oraz trwałość kultury. W dalszej części artykułu scharakteryzowano historyczne i współczesne funkcje wschodniopruskich pałaców i dworów, wskazując, że jedynie ok. 11% z nich jest aktywnie wykorzystywanych w działalności turystycznej, a ponad 30% stanowią obiekty opuszczone i nieużytkowane. Następnie rozważono główne bariery ograniczające rozwój zrównoważonych produktów turystycznych, co jest związane m.in. ze stanem zachowania rezydencji, z ich sytuacją własnościową, peryferyjną lokalizacją względem ośrodków koncentracji ruchu turystycznego oraz niewdrożeniem podejścia sieciowego. Jednocześnie wskazano możliwości turystycznej aktywizacji tych produktów, nawiązujące do założeń koncepcji zrównoważonej turystyki dziedzictwa.
Downloads
Metrics
Bibliografia
Alamineh, G.A., Hussein, J.W., Mulu, Y.E., Taddesse, B. (2023). The negative cultural impact of tourism and its implication on sustainable development in Amhara Regional State. Cogent Arts & Humanities, 10(1), 2224597.
Amerta, I.M.S., Sara, I.M., Bagiada, K. (2018). Sustainable tourism development. International Research Journal of Management, IT and Social Sciences, 5(2), 248–254.
Andrzejczyk, R., Niedziółka, A. (2019). Dziedzictwo kulturowe jako czynnik rozwoju turystyki wiejskiej na Podhalu. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 97(3), 59–71.
Balińska, A. (2019). Wiejska turystyka kulturowa w kontekście teorii rozwoju endogenicznego. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 97(3), 24–33.
Batyk, I. (2010). Dziedzictwo kulturowe Warmii. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 2, 35–43.
Bertocchi, D., Camatti, N., Giove, S., van Der Borg, J. (2020). Venice and overtourism: Simulating sus- tainable development scenarios through a tourism carrying capacity model. Sustainability, 12(2), 512.
Biskup, M., Labuda, G. (1986). Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Bożek, K. (2024). Możliwości wykorzystania zasobów dziedzictwa kulturowego do realizacji założeń zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorczość – Edukacja, 20(2), 157–177.
Brincken, W. (1949). Rolnictwo i handel Prus Wschodnich wobec traktatu z 1894 r. Przegląd Zachodni, 7–8, 69–76.
Butler, R.W. (1980). The concept of a tourism area cycle of evaluation: Implications of manage- ment of resources. The Canadian Geographer, 24(1), 5–12.
Carsten, F.L. (1947). The Origins of the Junkers. The English Historical Review, 62, 145–178.
Chylińska, D., Kołodziejczyk, K. (2017). Degraded landscapes as a tourist attraction and place for leisure and recreation. Turyzm / Tourism, 27(2), 23–33.
Colavitti, A.M., Usai, A. (2015). Partnership building strategy in place branding as a tool to improve cultural heritage district’s design. The experience of UNESCO’s mining heritage district in Sardinia, Italy. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 5(2), 151–175.
Csurgó, B., Smith, M.K. (2022). Cultural heritage, sense of place and tourism: An analysis of cultur- al ecosystem services in rural Hungary. Sustainability, 14(12), 7305.
Czapiewska, G. (2020). Turystyka dziedzictwa kulturowego szansą rozwoju obszarów wiejskich regionu pomorskiego. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 98(4), 20–36.
De Luca, G., Shirvani Dastgerdi, A., Francini, C., Liberatore, G. (2020). Sustainable cultural heritage planning and management of overtourism in art cities: Lessons from atlas world heritage. Sustainability, 12(9), 3929.
Dorocki, S. (2020). Lokalne dziedzictwo kulturowe, jako element rozwoju usług agrotury- stycznych w Polsce. Turystyka Kulturowa, 1, 72–84.
Durydiwka, M. (2017). Wiejski krajobraz osadniczy i możliwości jego wykorzystania w turystyce (na wybranych przykładach). Turystyka Kulturowa, 2, 102–122.
Esfehani, M.H., Albrecht, J.N. (2018). Roles of intangible cultural heritage in tourism in natural protected areas. Journal of Heritage Tourism, 13(1), 15–29.
Facchinetti, S. (2014). Cultural heritage management in Myanmar: A gateway to sustainable devel‑ opment. Brussels: European Institute for Asian Studies.
Giordano, S. (2020). Agrarian landscapes: from marginal areas to cultural landscapes – paths to sustainable tourism in small villages – the case of Vico Del Gargano in the club of the Borghi più belli d’Italia. Quality & Quantity, 54(5), 1725–1744.
Guzmán, P.C., Roders, A.P., Colenbrander, B.J.F. (2017). Measuring links between cultural heritage management and sustainable urban development: An overview of global monitoring tools. Cities, 60, 192–201.
Inskeep, E. (1991). Tourism planning: an integrated and sustainable development approach. New York: Van Nostrand Reinhold.
Jackiewicz-Garniec, M., Garniec, M. (2001). Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich. Dobra utracone czy ocalone?. Olsztyn: Studio Wydawnicze ARTA Mirosław Garniec.
Jędrysiak, T. (2010). Wiejska turystyka kulturowa. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Keitumetse, S.O. (2011). Sustainable development and cultural heritage management in Botswana: Towards sustainable communities. Sustainable Development, 19(1), 49–59.
Kowalczyk, A. (2010). Turystyka zrównoważona – aspekty kulturowe. W: Z. Młynarczyk, I. Potocka, A. Zajadacz (red.), Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki, 6. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Bogucki, 19–29.
Kozak, M. (2008). Dwory, pałace i zamki – kosztowne pamiątki czy zasób w rozwoju? Studia Regionalne i Lokalne, 32, 92–111.
Kozak, M., Martin, D. (2012). Tourism life cycle and sustainability analysis: Profit-focused strate- gies for mature destinations. Tourism Management, 33(1), 188–194.
Kruczek, Z., Kruczek, M., Szromek, A.R. (2018). Possibilities of using the tourism area life cycle model to understand and provide sustainable solution for tourism development in the Antarctic Region. Sustainability, 10(1), 89.
Kulczyk, S. (2015). Między kulturą a naturą. Zastosowanie koncepcji usług ekosystemowych w badaniach nad turystyką kulturową – przykład szlaku Wielkich Jezior Mazurskich. Turystyka Kulturowa, 1, 64–78.
Landorf, C. (2009). Managing for sustainable tourism: a review of six cultural World Heritage Sites. Journal of Sustainable Tourism, 17(1), 53–70.
Le Gallou, A. (2018). From urban exploration to ruin tourism: a geographical analysis of con- temporary ruins as new frontiers for urban tourism. International Journal of Tourism Cities, 4(2), 245–260.
Lisowska, K., Łojko, M. (2022). Promocyjne działania wiosek tematycznych na rzecz niematerialnego dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur. Turystyka Kulturowa, 3(124), 125–144.
Lisowska, K., Łojko, M. (2023). Rola i zadania przewodników turystycznych w promocji turystyki zrównoważonej województwa warmińsko-mazurskiego poprzez turystykę kulturową w oparciu o doświadczenia przewodników – badania pilotażowe. Turystyka Kulturowa, 3(128), 67–91.
Łojko, M., Lisowska, K. (2020). Wioski tematyczne w upowszechnianiu dziedzictwa kulturowego Warmii i Mazur jako przykład edukacji i przedsiębiorczości regionalnej. Przedsiębiorczość – Edukacja, 16(1), 184–197.
Maingi, S.W. (2019). Sustainable tourism certification, local governance and management in dealing with overtourism in East Africa. Worldwide Hospitality and Tourism Themes, 11(5), 532–551.
Mikulski, D. (2023). Krajobraz folwarczny Ziemi Średzkiej w środkowej Wielkopolsce. Analiza i ocena zmienności krajobrazu w kontekście roli i znaczenia dawnych majątków ziemskich. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Muennich, A. (1934). Osadnictwo niemieckie w Prusach Wschodnich. Toruń: Wydawnictwa Instytutu Bałtyckiego.
Muhanna, E. (2006). Sustainable tourism development and environmental management for de- veloping countries. Problems and Perspectives in Management, 4(2), 14–30.
Musikanski, L., Rogers, P., Smith, S., Koldowski, J., Iriarte, L. (2019). Planet happiness: A prop- osition to address overtourism and guide responsible tourism, happiness, well-being and sustainability in world heritage sites and beyond. International Journal of Community Well‑Being, 2(3), 359–371.
Ou, Y. (2025). Research on Strategic Planning for Sustainable Development of Tourism. Frontiers in Business, Economics and Management, 18(1), 14–17.
Padilla, E. (2002). Intergenerational equity and sustainability. Ecological Economics, 41(1), 69– 83.
Padin, C. (2012). A sustainable tourism planning model: Components and relationships. European Business Review, 24(6), 510–518.
Poczta, J. (2013). Wiejska turystyka kulturowa zgodna z paradygmatem zrównoważonego ro- zwoju. Turystyka Kulturowa, 4, 21–35.
Rambe, T., Khairani, L. (2021). Mapping Tourism Potential Based on Urban Heritage Tourism in Medan City. CSR International Journal, 1(1), 1–11.
Richins, H. (2009). Environmental, cultural, economic and socio-community sustainability: A framework for sustainable tourism in resort destinations. Environment, Development and Sustainability, 11(4), 785–800.
Roman, M., Roman, A. (2019). Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w działaniach terapeu- tycznych realizowanych w turystyce wiejskiej. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, 97(3), 72–83.
Rzempołuch, A. (2002). Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii. Studium gen- ezy i odrębności. Roczniki Humanistyczne, 50(4), 197–242.
Salinero, Y., Prayag, G., Gómez-Rico, M., Molina-Collado, A. (2025). Generation Z and pro-sustainable tourism behaviors: Internal and external drivers. Journal of Sustainable Tourism, 33(6), 1059–1078.
Stoica, G.D., Andreiana, V.A., Duica, M.C., Stefan, M.C., Susanu, I.O., Coman, M.D., Iancu, D. (2022). Perspectives for the development of sustainable cultural tourism. Sustainability, 14(9), 5678.
Suryani, W. (2024). Cultural and heritage tourism trends for sustainable tourism. W: K. Wongmahesak, P. Suanpang (red.), Special Interest Trends for Sustainable Tourism. Hershey: IGI Global, 1–15.
Szczepańska, M., Piechel, A. (2024). Ochrona i promocja krajobrazu kulturowego poprzez usiecio- wienie założeń rezydencjonalnych. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 69, 147–166.
Szubert, M. (2020). Nowe Guty – wieś w przestrzeni turystycznej jeziora Śniardwy. Studium relacji między rozwojem turystyki a krajobrazem kulturowym. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 15, 50–71.
Timothy, D.J. (2011). Cultural Heritage and Tourism: An Introduction. Bristol: Channel View Publications.
Timothy, D.J. (2014). Contemporary Cultural Heritage and Tourism: Development Issues and Emerging Trends. Public Archaeology, 13(1–3), 30–47.
Wang, J., He, Q., Qian, L., Wang, G. (2023). From ruins to heritage tourism sites: Exploring tourists’ perceptions, evaluations and behavioral intentions toward natural disaster sites. Tourism Review, 78(3), 949–965.
Widawski, K. (2011). Wybrane elementy dziedzictwa kulturowego środowiska wiejskiego – ich wykorzystanie w turystyce na przykładzie Hiszpanii i Polski. Wrocław: Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego.
Wiśniewska, A. (2023). Dziedzictwo kulturowe w programach edukacyjnych pomorskich gospodarstw agroturystycznych należących do Sieci Zagród Edukacyjnych. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 67, 43–68.
Wylegała, A. (2021). Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce. Sękowa: Wydawnictwo Czarne.
Yan, W.J., Li, K.R. (2023). Sustainable cultural innovation practice: heritage education in universi- ties and creative inheritance of intangible cultural heritage craft. Sustainability, 15(2), 1194. Zakrzewska, J. (2011). Wiejska turystyka kulturowa na przykładzie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach. Turystyka Kulturowa, 7, 4–19.
Ziernicka-Wojtaszek, A., Zawora, T. (2010). Dziedzictwo kulturowe obszarów wiejskich małopolski jako atrakcja agroturystyczna. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 2, 119–130.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są zgodnie z warunkami licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0; uznanie autorstwa-bez utworów zależnych).
