Metody badania ruchu turystycznego i konsumpcji usług turystycznych w polskich parkach narodowych
DOI:
https://doi.org/10.24917/20801653.353.3Słowa kluczowe:
metody badań, monitoring ruchu turystycznego, parki narodowe, turystykaAbstrakt
Artykuł ma charakter przeglądowy, jego celem jest charakterystyka zakresu problemowego oraz metodyki prowadzenia badań ruchu turystycznego i konsumpcji usług turystycznych w polskich parkach narodowych. Pracę oparto na analizie materiałów zastanych oraz wywiadach z osobami odpowiedzialnymi za monitoring ruchu turystycznego i/lub działalność naukową w każdym z parków. W pierwszej kolejności uwagę skupiono na metodach pomiaru ruchu turystycznego, będącego podstawą do prowadzenia dalszych badań o charakterze jakościowym. Zwrócono uwagę na duże zróżnicowanie metodyczne w tym zakresie, które powoduje, że publikowane dane dotyczące poszczególnych parków narodowych nie są porównywalne. W dalszej części pracy dokonano przeglądu badań prowadzonych wśród turystów. Zaobserwowano charakterystyczny dla zdecydowanej większości parków brak ciągłości badań oraz brak koordynacji w zakresie stosowanej metodyki, które utrudniają lub uniemożliwiają opracowywanie analiz w szerszych skalach czasowych i przestrzennych (dla wielu parków). Problematyka badawcza jest zróżnicowana, liczne są prace określające profil turystów odwiedzających poszczególne parki narodowe, a także ich aktywność przestrzenną i motywy przyjazdów. Sporadycznie natomiast podejmowane są analizy preferencji i zachowań konsumpcyjnych gości na miejscowych rynkach turystycznych oraz zmian zachodzących w tym zakresie, a także oceny ekonomicznego znaczenia turystyki w rozwoju lokalnym.
Downloads
Metrics
Bibliografia
Adach, O., Adach, J. (2010). Atrakcyjność polskich parków narodowych w oczach mieszkańców Poznania. Problemy Ekologii Krajobrazu, 27, 15–22.
Alejziak, W. (2008). Metodologia badań w turystyce. W: R. Winiarski (red.), Turystyka w naukach humanistycznych. Warszawa: PWN, 140–164.
Alejziak, W. (2009). TelSKART© – nowa metoda badań oraz pomiaru wielkości ruchu turystycznego. Folia Turistica, 21, 95–144.
Badania socjoekonomiczne frekwencji w karkonoskich parkach narodowych. Raport analityczny z badań. (2019). Praga: MindBridge Consulting a.s.
Barros, C., Moya-Gómez, B., Gutiérrez, J. (2020). Using geotagged photographs and GPS tracks from social networks to analyse visitor behaviour in national parks. Current Issues in Tourism, 23(10), 1291–1310. doi: 10.1080/13683500.2019.1619674
Bąk, I., Oesterreich, M., Zbaraszewski, W. (2014). Turystyka transgraniczna na obszarach chronionych w świetle badań w Wolińskim Parku Narodowym. W: W. Zbaraszewski, D. Pieńkowski, W. Steingrube (red.), Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania turystyki transgranicznej na obszarach przyrodniczo cennych. Greifswald – Szczecin: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Bąk, I., Zbaraszewski, W. (2014). Woliński Park Narodowy według opinii mieszkańców Szczecina. Analiza statystyczna. Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. Oeconomica, 74, 29–40.
Beeco, J.A., Hallo, J.C. (2014). GPS tracking of visitor use: factors influencing visitor spatial behavior on a complex trail system. Journal of Park and Recreation Administration, 32(2), 43–61.
Bielański, M., Taczanowska, K., Muhar, A., Adamski, P., González, L.-M., Witkowski, Z. (2018). Application of GPS tracking for monitoring spatially unconstrained outdoor recreational activities in protected areas – A case study of ski touring in the Tatra National Park, Poland. Applied Geography, 96, 51–65. doi: 10.1016/j.apgeog.2018.05.008
Bołoz, G., Jucha, W. (2016). Rozkład przestrzenny ruchu turystycznego na szlakach pieszych w Pienińskim Parku Narodowym (Monitoring Studenckiego Koła Naukowego Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie w latach 2007–2012). Pieniny – Przyroda i Człowiek, 14, 133143.
Buchwał, A., Fidelus, J. (2010). Monitoring ruchu turystycznego przy użyciu czujników ruchu na przykładzie Tatrzańskiego i Babiogórskiego Parku Narodowego. W: Z. Krzan (red.), Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, t. 3, Człowiek i środowisko. Zakopane: Tatrzański Park Narodowy, 45–46.
Cessford, G., Muhar, A. (2003). Monitoring options for visitor numbers in national parks and natural areas. Journal for Nature Conservation, 11(4), 240–250. doi: 10.1078/1617-1381-00055
Czarnecki, K. (2009). Atrakcyjność turystyczna i ruch turystyczny w parkach narodowych województwa podlaskiego. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, 73, 165–175.
Czochański, J.T, Szydarowski, W. (2000). Diagnoza stanu i zróżnicowanie przestrzenno-czasowe użytkowania szlaków turystycznych w TPN. W: J.T. Czochański, D. Borowiak (red.), Z badań geograficznych w Tatrach Polskich. 25-lecie badań Uniwersytetu Gdańskiego (1974–1999). Gdańsk: Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, 207–228.
Czochański, J.T. (2002). Ruch turystyczny w Tatrzańskim Parku Narodowym. W: J. Partyka (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: Ojcowski Park Narodowy, 385–404.
Driml, S., Brown, R., Moreno Silva, C. (2020). Estimating the value of national parks to the Quinsland economy. Discussion Paper Series, 636.
Driml, S., McLennan, C. (2010). Handbook on Measuring the Economic Value of Tourism to National Parks. Gold Coast: CRC for Sustainable Tourism.
Dzioban, K. (2013). Wielkość ruchu turystycznego w Kampinoskim Parku Narodowym. Studia i Materiały CEPL w Rogowie, 37(4), 90–96.
Eagles, P.F.J, McCool, S.F. (2002). Tourism in national parks and protected areas: planning and management. CABI. doi: 10.1079/9780851995892.0000
Eagles, P.F.J. (2002). Tourism use measurement and reporting in parks and protected areas. Parks, 12(1), 3–10.
Hibner, J. (2014). Monitoring ruchu turystycznego w rejonie Kasprowego Wierchu – metody i problem badawcze. W: P. Krąż (red.), Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii, t. 2. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, 33–47.
Hibner, J., Chlipała B. (2015). Natężenie ruchu turystycznego w rejonie Kasprowego Wierchu na podstawie analizy zdjęć. W: A. Chrobak, T. Zwijacz-Kozica (red.), Nauka Tatrom. Materiały V Konferencji „Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a Człowiek”, t. 3, Człowiek i Środowisko. Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, 55–61.
Hibner, J. (2013). Struktura ruchu turystycznego w polskich górskich parkach narodowych należących do sieci „Człowiek i Biosfera”. W: P. Krąż, J. Hibner, J. Koj, J. Balon (red.), Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, 73–88.
Hornback, K.E., Eagles, P.F.J. (1999). Guidelines for public use measurement and reporting at parks and protected areas. Gland: IUCN.
Jankowski, I. (2005). Natężenie i struktura ruchu turystycznego na szlakach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. W: A. Hibszer, J. Partyka (red.), Między ochroną przyrody a gospodarką – bliżej ochrony. Konflikty człowiek – przyroda na obszarach prawnie chronionych w Polsce. Katowice [Sosnowiec – Ojców]: Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Ojców, Ojcowski Park Narodowy, 373–384.
Jastrzębski, C. (2009). Ruch turystyczny w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej, 23(4), 199–205.
Jodłowski, M. (2020). Udostępnianie górskich parków narodowych w Europie. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Kajala, L., Almik, A., Dahl, R., Dikšaitė, L., Erkkonen, J., Fredman, P., Jensen, F.S., Karoles, K., Sievänen, T., Skov-Petersen, H., Vistad, O.I., Wallsten, P. (2007). Visitor monitoring in nature areas – a manual based on experiences from the Nordic and Baltic countries. Stockholm: TemaNord, Swedish Environmental Protection Agency.
Kiryluk, H., Borkowska-Niszczota, M. (2009). Ocena atrakcyjności walorów turystycznych Biebrzańskiego Parku Narodowego w świetle badań ankietowych. Ekonomia i Zarządzanie, 1(1), 63–87.
Krakowiak, B. (2000). Charakterystyka ruchu turystycznego w parkach narodowych Karpat Zachodnich – typy funkcjonalne parków. Turyzm, 10(1), 5–37. doi: 10.18778/08675856.10.1.01
Kurek, W., Mika, M. (2007). Turystyka jako przedmiot badań naukowych. W: W. Kurek (red.), Turystyka. Warszawa: PWN, 11–49.
Leung, Y.-F., Spenceley, A., Hvenegaard, G., Buckley, R. (red.). (2018). Tourism and visitor management in protected areas. Guidelines for sustainability. Best Practice Protected Area Guidelines. Gland: IUCN.
Lockwood, M., Worboys, G.L., Kothari, A. (red.). (2012). Managing protected areas: a global guide. London Sterling: Earthscan.
Matczak, A. (2002). Metodyka badań ruchu turystycznego na obszarach chronionych. W: J. Partyka (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: Ojcowski Park Narodowy, 17–22.
Matuszewska, D. (2002). Ochrona przyrody a turystyka w Słowińskim Parku Narodowym w opiniach turystów i rekreantów. W: J. Partyka (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: Ojcowski Park Narodowy, 351–372.
Mayer, M., Zbaraszewski, W., Pieńkowski, D., Gach, G., Gernert, J. (2019). Cross-border tourism in protected areas. Potentials, pitfalls and perspectives. Cham: Springer.
Miedzińska, I. (2002). Park narodowy w świadomości przyszłych operatorów turystyki. Perspektywa Poznania. W: J. Partyka (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: Ojcowski Park Narodowy, 133–140.
Mika, M., Pawlusiński, R., Zawilińska, B. (2015). Park narodowy a gospodarka lokalna. Model relacji ekonomicznych na przykładzie Babiogórskiego Parku Narodowego. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mika, M., Zawilińska, B. (2016). Przestrzeń chroniona parku narodowego jako czynnik atrakcyjności turystycznej i lokalnego rozwoju turystyki. Przykład regionu Babiej Góry. Prace i Studia Geograficzne, 61(3), 85–94.
Mroczka, A., Krauz, K. (2010). Dobowa struktura frekwencji turystów w Magurskim Parku Narodowym. Problemy Ekologii Krajobrazu, 27, 469–472.
Muhar, A., Arnberger, A., Brandenburg, Ch. (2002). Methods for visitor monitoring in recreational and protected areas: an overview. W: A. Arnberger, Ch. Brandenburg, A. Muhar, (red.), Monitoring and Management of Visitor Flows in Recreational and Protected Areas. Conference Proceedings. Vienna: Bodenkultur University, 1–6.
Nitkiewicz-Jankowska, A. (2012). Oferta turystyczna parków narodowych jako ważny czynnik rozwoju krajowego ruchu turystycznego. Ekonomiczne Problemy Usług, 84, 511–525.
Ochrona środowiska 2020. (2020, 30 listopada). GUS. Pozyskano z: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2020,1,21.html (dostęp: 19.08.2021)
Panasiuk, D. (2001). Wycena środowiska metodą kosztów podróży w praktyce. Wartość turystyczna Pienińskiego Parku Narodowego. W: F. Piontek (red.), Ekonomia a rozwój zrównoważony, t. 2, Wdrażanie. Białystok: Wydawnictwo „Ekonomia i Środowisko”, 264–277.
Parzych, K. (2014). Wybrane cechy ruchu turystycznego w Słowińskim Parku Narodowym na podstawie badań ankietowych. Journal of Health Sciences, 4(13), 246–256. doi: 10.5281/zenodo.14874
Pociask-Karteczka, J., Baścik, M., Czubernat, S. (2007). Ruch turystyczny w Tatrzańskim Parku Narodowym w latach 1993–2005. W: W. Kurek, M. Mika (red.), Studia nad turystyką. Tradycje, stan obecny i perspektywy badawcze. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Popko-Tomasiewicz, K. (2002). Ruch turystyczny w Gorczańskim Parku Narodowym. W: J. Partyka (red.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych. Ojców: Ojcowski Park Narodowy, 219–230.
Prędki, R. (1999). Monitoring dynamiki ruchu turystycznego – ocena funkcjonowania punktów kontrolnych BdPN za lata 1997–1999. Roczniki Bieszczadzkie, 8, 333–342.
Prędki, R. (2012). Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2009–2011. Roczniki Bieszczadzkie. 20, 358–377.
Prędki, R., Demko, T. (2015). Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2012–2014. Roczniki Bieszczadzkie, 23, 367–385.
Prędki, R., Demko, T. (2018). Ruch turystyczny w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach 2015–2017. Roczniki Bieszczadzkie, 26, 249–266.
Prószyńska-Bordas, H. (2008). Cechy ruchu turystycznego w Parku Narodowym Gór Stołowych i ich przemiany w okresie dziesięcioletnim w świetle badań ankietowych. Turystyka i Rekreacja, 4, 19–28.
Prószyńska-Bordas, H. (2013). Organizacja turystyki w parkach narodowych w opinii odwiedzających. Studia i Materiały CEPL w Rogowie, 34(1), 207–216.
Prószyńska-Bordas, H. (2017). Visitor segmentation in the national parks based on motivations and benefits obtained during the stay. Ekonomia i Środowisko, 2(61), 149–162.
Prószyńska-Bordas, H. (2010). Korzystanie z oferty edukacyjnej wybranych parków narodowych przez młodzież i dorosłych w świetle badań ankietowych. Studia i Materiały CEPL w Rogowie, 1(24), 108–122.
Riungu, G.K., Peterson, B.A., Beeco, J.A., Brown, G. (2019). Understanding visitors’ spatial behavior: a review of spatial applications in parks. Tourism Geographies, 20(5), 833–857. doi: 10.1080/14616688.2018.1519720
Rogowski, M. (2015). Preferencje turystów w Polskich Karkonoszach jako podstawa tworzenia produktu turystycznego obszaru. Rozprawy Naukowe AWF we Wrocławiu, 50, 152–163.
Rogowski, M. (2018a). Czasoprzestrzenny rozkład ruchu turystycznego na szczycie Śnieżki w 2015 r. Prace Geograficzne, 154, 107–125.
Rogowski, M. (2018b). System monitoringu ruchu turystycznego (SMRT) w Parku Narodowym Gór Stołowych dla potrzeb badań przestrzeni turystycznej. Prace i Studia Geograficzne, 63(3), 153–172.
Rogowski, M. (2020). Monitoring System of tourist traffic (MSTT) for tourists monitoring in mid-mountain national park, SW Poland. Journal of Mountain Science, 17(8), 2035–2047. doi: 10.1007/s11629-019-5965-y
Rogowski, M., Małek, B. (2016). Monitoring ruchu turystycznego w Parku Narodowym Gór Stołowych – założenia projektu i wstępne wyniki badań. W: Z. Młynarczyk, A. Zajadacz (red.), Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki. Turystyka przyrodnicza i uwarunkowania jej rozwoju. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 79–97.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 marca 2013 roku w sprawie parków narodowych lub niektórych ich obszarów, gdzie za wstęp pobiera się opłaty. Dz.U. 2013 poz. 400.
Semczuk, M., Majewski, K., Gil, A. (2014). Uwarunkowania i kierunki zmian ruchu turystycznego w Gorczańskim Parku Narodowym. Ochrona Beskidów Zachodnich, 5, 47–60.
Semczuk, M. (2012). Ruch turystyczny w Gorczańskim Parku Narodowym. Ochrona Beskidów Zachodnich, 4, 98–110.
Skawiński, P. (2010). Zarządzanie ruchem turystycznym w Tatrzańskim Parku Narodowym. Folia Turistica, 22, 25–34.
Sokół, J.L. (2012). Działalność gospodarstw agroturystycznych na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego w ocenie turystów i ich nowe wyzwania. Ekonomia i Zarządzanie, 4(3), 118128.
Spenceley, A., Schägner, J.P., Engels, B., Cullinane Thomas, C., Engelbauer, M., Erkkonen, J., Job, H., Kajala, L., Majewski, L., Mayer, M., Metzler, D., Rylance, A., Scheder, N., Smith-Christensen, C., Souza, T.B., Woltering, M. (2021). Visitors count! Guidance for protected areas on the economic analysis of visitation. United Nations Educational. Paris – Bonn: Scientific and Cultural Organization, German Federal Agency for Nature Conservation.
Spychała, A., Graja-Zwolińska, S. (2014). Monitoring ruchu turystycznego w parkach narodowych. Barometr Regionalny. Analizy i prognozy, 4(38), 171–177.
Stamberger, L., van Riper, C.J., Keller, R., Brownlee, M., Rose, J. (2018). A GPS tracking study of recreationists in an Alaskan protected area. Applied Geography, 93, 92–102. doi: 10.1016/j.apgeog.2018.02.011
Stynes, D.J., Propst, D.B., Chang, W.H., Sun, Y. (2000). Estimating regional economic impacts of park visitor spending: Money Generation Model Version 2 (MGM2). Michigan: Department of Park, Recreation and Tourism Resources, Michigan State University.
Taczanowska, K., Zięba, A., Brandenburg, C., Muhar, A., Preisel, H., Zięba, S., Krzeptowski, J., Hibner, J., Makaruk, W., SostMann, H., Latosińska, B., Graf, C., Benitez, R., Bolos, V., Gonzalez, L.M., Garcia, X., Toca-Herra, J.L., Ziobrowski, S. (2015). Czasoprzestrzenny rozkład ruchu w rejonie kopuły Kasprowego Wierchu w sezonie letnim 2014. W: A. Chrobak, T. Zwijacz-Kozica (red.), Nauka Tatrom, t. 3, Człowiek i Środowisko. Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, 127–136.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880 z późn. zm.
Vuorio, T., Emmelin, L., Sandell, K. (2003). Methods for monitoring outdoor recreation and tourism in large nature areas – the case of Södra Jämtlandsfjällen. Östersund: ETOUR.
Walas, B. (red.). (2019). Model optymalizacji funkcjonowania parków narodowych w Polsce w otoczeniu społeczno-gospodarczym. Sucha Beskidzka: Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii.
Warcholik, W., Majewski, K., Kiszka, K. (2010a). Ruch turystyczny w Pienińskim Parku Narodowym. Pieniny – Przyroda i Człowiek, 11, 149–156.
Warcholik, W., Semczuk, M., Baranowski, M. (2010b). Monitoring ruchu turystycznego w Pienińskim Parku Narodowym. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 93, 49–57.
Watson, A.E., Cole, D.N., Turner, D.L., Reynolds, P.S. (2000). Wilderness recreation use estimation: a handbook of methods and systems. Ogden: Rocky Mountain Research Station, Forest Service, US Department of Agriculture. doi: 10.2737/RMRS-GTR-56
Wieniawska-Raj, B. (2007). Dynamika ruchu turystycznego w Karkonoskim Parku Narodowym. Opera Corcontica, 44/2, 593–602.
Wieniawska, B. (2004). Socjologiczna analiza ruchu turystycznego na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Opera Corcontica, 41, 537–544.
Wrona, J. (1983). Ruch turystyczny w Bieszczadach. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 163, 169–205.
Zbaraszewski, W. (2017). Regionalne efekty ekonomiczne z turystyki w parkach narodowych. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 478, 455–462.
Zwijacz-Kozica, T., Zięba, S., Grocholski, Sz. (2015). Okiem, obiektywem, czy czujnikiem: czym badać ruch turystyczny? W: A. Chrobak, T. Zwijacz-Kozica (red.), Nauka Tatrom, t. 3, Człowiek i Środowisko. Zakopane: Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego, 147–152.
Zydroń, A., Pruchlat, O. (2014). Określenie społecznej wartości Wielkopolskiego Parku Narodowego metodą kosztów podróży. Barometr Regionalny. Analizy i prognozy, 4(38),
–164.
Żyto, A. (2019). Charakterystyka turystów odwiedzających Woliński Park Narodowy. W: A. Niezgoda, Ł. Nawrot (red.), Kierunki rozwoju współczesnej turystyki. Poznań – Kraków: Wydawnictwo Proksenia, 95–107.
Żyto, A., Gręda, P., Mastalerz, K. (2019). Profil współczesnego turysty w Parku Narodowym Gór Stołowych – na podstawie badań sondażowych z lat 2015–2018. W: A. Niezgoda, Ł. Nawrot (red.), Kierunki rozwoju współczesnej turystyki. Poznań – Kraków: Wydawnictwo Proksenia, 81–94.
Żyto, A., Rogowski, M. (2018). Profil turysty odwiedzającego Karkonoski Park Narodowy. W: P. Gryszel, Spojrzenie na współczesną turystykę. Wrocław: Uniwersytet Ekonomiczny, 166180.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły publikowane są zgodnie z warunkami licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0; uznanie autorstwa-bez utworów zależnych).
