Tożsamość terytorialna przestrzeni publicznej związanej z dziedzictwem przemysłowym miasta na przykładzie placu Zwycięstwa w Łodzi

Autor

DOI:

https://doi.org/10.24917/20801653.373.2

Słowa kluczowe:

dziedzictwo przemysłowe, Łódź, plac Zwycięstwa w Łodzi, przemysł bawełniany, przestrzeń, tożsamość przestrzenna, tożsamość terytorialna

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest zagadnienie tożsamości terytorialnej (przestrzennej) zobrazowane na przykładzie placu Zwycięstwa w Łodzi jako przestrzeni publicznej związanej z dziedzictwem przemysłowym tego miasta. Tożsamość terytorialna rozpatrywana na gruncie geografii humanistycznej uwzględnia relacje między człowiekiem a przestrzenią, w której żyje. Jest to złożony proces, oparty na subiektywnej identyfikacji człowieka z otaczającą go przestrzenią, innymi jej użytkownikami oraz jej dziedzictwem materialnym i niematerialnym. Rodzajem przestrzeni publicznej, w której kontekście dobrze widoczne są kwestie poczucia tożsamości przestrzennej, może być plac miejski, szczególnie odwołujący się do historii danego miasta. Właściwym przykładem jest plac Zwycięstwa w Łodzi, silnie związany z przemysłem bawełnianym, dzięki któremu od XIX w. nastąpił dynamiczny rozwój całego miasta. Posługując się tym przykładem, w artykule zidentyfikowano wyznaczniki tożsamości przestrzeni, określono znaczenie dziedzictwa przemysłowego w budowaniu tożsamości terytorialnej, a także wskazano rolę obiektów poprzemysłowych w kształtowaniu tożsamości terytorialnej mieszkańców. Celem artykułu było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy plac Zwycięstwa w Łodzi stanowi w oczach jego użytkowników źródło tożsamości terytorialnej – czy jest on istotnym punktem, z którym mieszkańcy się utożsamiają i który wzbudza w nich pozytywne odczucia. Posłużono się następującymi metodami i narzędziami badawczymi: kwerenda literatury, wywiad kwestionariuszowy, inwentaryzacja i obserwacja bezpośrednia w terenie wraz z dokumentacją fotograficzną. Badania empiryczne miały na celu określenie i ocenę aktualnego stanu zagospodarowania badanej przestrzeni publicznej, identyfikację i ocenę jej aktualnych funkcji i znaczenia, także w kontekście porównania stanu obecnego z wiadomościami o historii obszaru pozyskanymi z literatury. Współczesny plac Zwycięstwa charakteryzuje się znaczeniem głównie użytkowym, w mniejszym stopniu interakcyjnym, jego dawna funkcja obywatelska całkowicie zaś zanikła. Znaczenia aksjologiczne, symboliczne i tożsamościowe tej przestrzeni są obecnie mniej uwidocznione w świadomości społeczności lokalnej, mimo że plac Zwycięstwa niewątpliwie je posiada ze względu na swoją historię i lokalizację związaną z przemysłem włókienniczym. Wyniki badań wskazują, że długa i bogata historia placu Zwycięstwa niestety nie wpływa istotnie na tworzenie tożsamości terytorialnej, co wiąże się z deklarowaną przez większość respondentów nieznajomością historii tego miejsca. Zdaniem autorek podmioty kształtujące przestrzeń miejską, odpowiedzialne za jej zagospodarowanie i budowanie tożsamości, powinny stworzyć bardziej przyjazne otoczenie, zadbać o większą estetykę i bezpieczeństwo, a także podjąć działania informacyjno-promocyjne upowszechniające wiedzę historyczną o tym miejscu. Przyczyniłoby się to do odzyskania znaczenia symbolicznego oraz budowania coraz bardziej pozytywnego obrazu i tożsamości placu Zwycięstwa w świadomości łodzian i turystów.

 

Downloads

Download data is not yet available.

Metrics

Metrics Loading ...

Biogramy autorów

Anita Kulawiak - Uniwersytet Łódzki

Anita Kulawiak, doktor Nauk o Ziemi w zakresie geografii społeczno‑ ekonomicznej, absolwentka, a następnie adiunkt w Katedrze Geografii Regionalnej i Społecznej UŁ. Autorka publikacji z zakresu przedsiębiorczości, rozwoju regionalnego i lokalnego, a także polityki regionalnej. Zainteresowania badawcze autorki oscylują wokół wielu problemów związanych z szeroko rozumianą geografią społeczną oraz regionalną. Przede wszystkim dotyczą problematyki przedsiębiorczości rozumianej zarówno od strony procesualnej (zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej), jej zróżnicowania przestrzennego i czynników warunkujących jej rozmieszczenie, ale także i atrybutywnej – jako cecha ludzka. Poza zagadnieniami dotyczącymi przedsiębiorczości prace autorki oscylują także wokół zagadnień związanych z przestrzenią publiczną miasta, placami targowymi oraz tożsamością terytorialną. Autorka opublikowała ponad 40 artykułów naukowych.

Karolina Smętkiewicz - Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Karolina Smętkiewicz, dr, adiunkt w Katedrze Geografii Społeczno‑ Ekonomicznej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo‑ badawcze autorki związane są m.in. z wykorzystaniem lokalnych zasobów i potencjału do rozwoju gospodarczego miejscowości i regionów, aktywizacji społecznej i wzrostu przedsiębiorczości. Autorka zajmuje się głównie problematyką przemian społeczno‑ gospodarczych i funkcjonalno‑ przestrzennych w polskich miastach (na obszarach poprzemysłowych), a także w miejscowościach i gminach turystycznych i uzdrowiskowych w Polsce i Austrii, jak również rewitalizacją miast i obszarów poprzemysłowych.

Bibliografia

Adamczewska, M. (2011). Czynniki kształtujące tożsamość terytorialną młodzieży licealnej województwa łódzkiego, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. E. Szkurłat. Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Zakład Dydaktyki Geografii.

Adamczewska, M. (2015). The positive aspects of the natural environment in shaping the regional identity of young people. Environmental & Socio economic Studies, 3, 47–57.

Angiel, J., Szkurłat, E. (2019). Przedmowa. W: J. Angiel, E. Szkurłat (red.), Miejsce i przestrzeń. Edukacja geograficzna w ujęciu humanistycznym. Poznań–Warszawa: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 7–8.

Bierwiaczonek, K. (2016). Społeczne znaczenie miejskich przestrzeni publicznych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Bierwiaczonek, K. (2018). Miejskie przestrzenie publiczne i ich społeczne znaczenia – próba systematyzacji. Przegląd Socjologiczny, 67, 1, 25–48.

Bierwiaczonek, K. (2021). Człowiek w przestrzeni publicznej miasta. Społeczne znaczenia i zjawiska zagrażające przestrzeni publicznej. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 56, 45–60. Bierwiaczonek, K., Dymnicka, M., Kajdanek, K., Nawrocki, T. (2017). Miasto, przestrzeń, tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Bierwiaczonek, K, Lewicka, B., Nawrocki, T. (2012). Rynki, Malle, Cmentarze. Przestrzeń publiczna miast śląskich w ujęciu socjologicznym. Katowice: Wydawnictwo NOMOS.

Bierwiaczonek, K., Nawrocki, T. (2017). Przestrzeń publiczna a tożsamość miejsca, miasta, mieszkańców. W: K. Bierwiaczonek, M. Dymnicka, K. Kajdanek, T. Nawrocki, Miasto, Przestrzeń, Tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 49–79.

Borgiasz-Stepaniuk, M. (2020). Przestrzeń publiczna jako element tożsamości miasta (na przykładzie wybranych miast małopolski). Annales Uniwersitatis Paedagogicae Cracovienisis. Studia Geographica, 14, 160–176.

Boryczka, E.M., Zasina, J. (2017). Dziedzictwo kulturowe i tożsamość miasta. W: A. Nowakowska, Z. Przygodzki, A. Rzeńca, (red.), EkoMiasto#Społeczeństwo, Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 63–82.

Czernek, K. (2016). Dziedzictwo kulturowe i jego rola w kształtowaniu tożsamości miejsca oraz relacji wśród lokalnej społeczności. Turystyka Kulturowa, 6, 79–89.

Dymnicka, M. (2017). Tożsamości miejskie. W: K. Bierwiaczonek, M. Dymnicka, K. Kajdanek, T. Nawrocki, Miasto, Przestrzeń, Tożsamość. Studium trzech miast: Gdańsk, Gliwice, Wrocław. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 15–48.

Dymnicka, M. (2019). Tożsamość i przestrzeń. Wokół gdańskich retoryk tożsamościowych. Miscellanea Anthropologica et Sociologica, 20(4), 69–82.

Gaweł, D., Szafranek A. (2018). Place publiczne miast, jako przestrzeń stymulująca potrzeby człowieka, Budownictwo i Architektura, 17(3), 67–80. doi: https://doiorg/10.24358/Bud-Arch_18_173_05

Gierko, A. (2020). Poszukiwanie tożsamości miejsca, Zieleń miejska, t. 7–8. Poznań: Wydawnictwo ABRYS Sp. z. o.o., 32–34.

Grzyś, P. (2017). Wizerunek miasta, a jego tożsamość – współczesne zależności. Architectus, 2(50), 3–13.

Janas, K. (2013). Tożsamość terytorialna mieszkańców i wartościowanie przestrzeni Nowej Huty, praca doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. B. Domańskiego. Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej. Pozyskano z: https://ruj.uj.edu. pl/xmlui/bitstream/handle/item/29894/janas_tozsamosc_terytorialna_mieszkancow_2013.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 1.10.2022).

Kobojek, G. (1998). Księży Młyn. Królestwo Scheiblerów. Łódź: Wydawnictwo Widzewska Oficyna Wydawnicza „ZORA”.

Konopski, M., Mazurek D. (2017). Tożsamość terytorialna jako zasób lokalny w powiatowych dokumentach strategicznych województwa podlaskiego, mazowieckiego i lubelskiego. Studia Obszarów Wiejskich, 46, 73–98.

Konopski, M., Wiśniewski R. (2019). Wpływ reformy administracyjnej na tożsamość terytorialną mieszkańców północno-wschodniej Polski. Przegląd Geograficzny, 91, 4, 609–630.

Kurpanik, M. (2010). Tożsamość i świadomość regionalna mieszkańców konurbacji rybnickiej. Studia Miejskie, 1, 273–278.

Łuczak, A. (2005). Istota tożsamości miasta. Samorząd Terytorialny, 10, 46–53.

Łuczak, K., Leśniak, A. (2021). Tożsamość miejsca w kontekście architektonicznym. Przestrzeń. Urbanistyka. Architektura, 1.

Madeja, M., Smętkiewicz, K. (2021). Rewitalizacja Zabłocia w Krakowie ze szczególnym uwzględnieniem obszaru poprzemysłowego. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Madurowicz, M. (2007). Miejska przestrzeń tożsamości Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Matykowski, R. (2017). Zbiorowości społeczno przestrzenne i ich związki z terytorium: formy i czynniki regionalizmu w Polsce. Poznań–Warszawa: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.

Michalska-Żyła, A., Brzeziński, K. (2018). Poziom i uwarunkowania identyfikacji mieszkańców z miastami poprzemysłowymi. Roczniki Nauk Społecznych, 10(46), 4, 125–145.

Mihaylov V., Runge, J. (2018). Potencjał aplikacyjny badań nad tożsamością terytorialną. Rozwój Regionalny i Polityka regionalna, 43, 53–70.

Nowak, M., Bernaciak, A. (2023). Tożsamość społeczno-przestrzenna miasta satelitarnego. Przykład Lubonia koło Poznania. Człowiek i Społeczeństwo, 55, 77–98.

Paleczny, T. (2008). Socjologia tożsamości. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.

Panzera, E. (2022). A New Framework for Definitions and Measures of Territorial Identity, Advances in Spatial Science. In: Cultural Heritage and Territorial Identity. Springer, 89–115.

Plac Zwycięstwa czy Lecha Kaczyńskiego? (2018). Portal Urzędu Miasta Łodzi. Pozyskano z: https://uml.lodz.pl/aktualnosci/artykul/plac-zwyciestwa-czy-lecha-kaczynskiego-id22833/ (data dostępu: 1.10.2022).

Pollice, F. (2003). The role of territorial identity in local development processes. W: Proceedings of the Conference – The Cultural Turn in Geography, Landscape Construction and Cultural Identity. University of Trieste, 107–117.

Rykiel, Z. (1999). Przemiany struktury społeczno-przestrzennej miasta polskiego a świadomość terytorialna jego mieszkańców. Prace Geograficzne, 170.

Rykiel, Z. (2010). Tożsamość terytorialna jako uczestnictwo w kulturze. W: Z. Rykiel (red.), Tożsamość terytorialna w różnych skalach przestrzennych. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 17–31.

Rykiel, Z. (2016). Tożsamość terytorialna, nacjonalizm i kreacja tożsamości lokalnej. W: M. Wójcicka, M. Dziekanowska (red.), Współczesne kreacje tożsamości społeczno-kulturowych. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 9–20.

Stefański, K. (2016). Narodziny Miasta. Rozwój przestrzenny i architektura Łodzi do 1914 roku. Łódź: Wydawnictwo Kusiński.

Suliborski, A. (2011). Przemiana funkcji miejsca w historycznej dzielnicy przemysłowej Łodzi – Posiadłach wodno-fabrycznych. W: K. Marciniak, K. Sikora, D. Sokołowski (red.), Koncepcje i problemy badawcze geografii. Bydgoszcz: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy, 161–183.

Szkurłat, E. (2002). Miejsca symboliczne w mieście jako obraz świadomości zbiorowej. W: E. Orłowska (red.), Kultura jako przedmiot badań geograficznych. Studia teoretyczne i regionalne. Wrocław: Oddział Wrocławski PTG.

Szkurłat, E. (2004). Więzi terytorialne młodzieży z miastem. Uwarunkowania, przemiany. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Szkurłat, E. (2006). Miasto w świadomości młodzieży. Stereotypowy obraz Łodzi. Kronika Miasta Łodzi, 1.

Szkurłat, E., Hibszer, A. (2019). W stronę ujęć humanistycznych w edukacji geograficznej. W: J. Angiel, E. Szkurłat (red.), Miejsce i przestrzeń. Edukacja geograficzna w ujęciu humanistycznym. Poznań–Warszawa: Bogucki, Wydawnictwo Naukowe, 11–22.

Szmytkowska, M. (2009). Tożsamość miejsc i ludzi. Gdynia i Gdynianie. W: M. Gawron, H. Głogowska (red.), Tożsamość kulturowo cywilizacyjna Gdyni. Gdynia w warunkach współczesnej unifikacji i dywersyfikacji kulturowo cywilizacyjnej. Gdynia: Wyższa Szkoła Komunikacji Społecznej w Gdyni, 40–53.

Wawrzyńczuk, A. (2015). Pomnik Historii „Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego”. Pozyskano z: https://zabytek.pl/pl/obiekty/lodz-lodz-wielokulturowy-krajobraz-miasta-przemyslowego (data dostępu: 10.07.2023).

Wiśniewska, W. (2012). Krajobraz miejski. Odnowa i kreacja w procesie odnowy. Łódź: Wydawnictwo PŁ.

Wrana, J. (2011). Tożsamość miejsca jako kryterium w projektowaniu architektonicznym. Lublin: Politechnika Lubelska.

Pobrania

Opublikowane

2023-09-28

Jak cytować

Kulawiak, A., & Smętkiewicz, K. (2023). Tożsamość terytorialna przestrzeni publicznej związanej z dziedzictwem przemysłowym miasta na przykładzie placu Zwycięstwa w Łodzi. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 37(3), 29–53. https://doi.org/10.24917/20801653.373.2